Η σπουδή παλαιών εγγράφων, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και φωτίζει από πολλές πλευρές την ιστορία ενός τόπου. Μας παρέχει ποικίλα στοιχεία τα οποία μπορεί κανείς να τα αξιοποιήσει επιστημονικά. Όλες αυτές οι γραπτές μαρτυρίες μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή της νεοελληνικής κοινωνίας, για τη μνήμη του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Διότι ιστορία δεν υπάρχει χωρίς αρχεία, χωρίς πηγές και τεκμήρια. Τα προικοσύμφωνα είναι μία από τις πολλές κατηγορίες αρχειακού υλικού που πιθανόν να έχει κάθε οικογένεια στο σπίτι της καταχωνιασμένο πιθανόν σε κάποιο συρτάρι, ή παλιό ντουλάπι. Που τα νεώτερα μέλη θα είχαν από καιρό ξεφορτωθεί, όπως έκαναν με τις παλιές φωτογραφίες, ή τις εικόνες, ή τα ασπροκέντητα αυτά τα ανεκτίμητης αξίας κειμήλια μουσειακά πλέον είδη, αλλά «το επίσημον του εγγράφου» με την στρογγυλή σφραγίδα του συμβολαιογράφου ή την ταύτισή του με κάποια διαθήκη, τα έχει προς το παρόν προφυλάξει. Τα προικοσύμφωνα λοιπόν ως αρχειακές μαρτυρίες και ως ιστορικά τεκμήρια, είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα, τόσο από γλωσσική άποψη, όσο και από άποψη περιεχομένου, ως εθιμικού δικαίου και ως λαογραφική πηγή.
«Το προικοσύμφωνο όπως μας λέει η νομική επιστήμη, είναι συμβόλαιο όπερ συνάπτεται προκειμένου γάμου μεταξύ του γαμβρού και των γονέων ή κηδεμόνων της νύφης, ή και αυτής της ιδίας, και περιέχει κατάλογον όλως λεπτομερώς των κινητών και ακινήτων, τα οποία παρέχονται ως προιξ εις τον γαμβρόν.
Αντικείμενον της προικός, δύναται να είναι παν στοιχείο περιουσίας, ικανόν να επιφέρει επαύξησιν της περιουσίας του ανδρός, αδιάφορον αν δεν είναι προσοδοφόρον, ως ένδυμα, έπιπλα κλπ...»
«Κάλλιο γαϊδουρόδενε, παρά γαϊδουρογύρευε» όπως δηλαδή θα έλεγε και ο απλός λαός ή «το χαρτί και το μελάνι τον καλό γαμπρό τον κάνει» που σημαίνει ότι μόνο με τις γραπτές συμφωνίες υπάρχει εγγύηση.
Μερικά ιστορικά στοιχεία
Η ιδέα της προίκας αρχίζει την εποχή του Σόλωνα και περιορίζεται στα απολύτως αναγκαία για την κόρη. «Νύφη άπροικος παρρησίαν ουκ έχει», που σημαίνει νύφη χωρίς προίκα δεν έχει ελευθερίαν λόγου.
Ο Ευριπίδης στην Ανδρομάχη λέει : «Ταύτα θωρείται πατήρ, πολλοίς συν ευδοις, ωστ' ελευθεροστομείν», δηλαδή μου χαρίζει ο πατέρας μαζί με πολλά άλλα γαμήλια δώρα, ώστε να μπορώ να μιλάω.
Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία του» είναι πολέμιος της προίκας και την θεωρεί αντιδημοκρατική, λόγω του ότι ενώνονται μεγάλες περιουσίες και συγκεντρώνεται πολύς πλούτος σε χέρια λίγων.
Πρόκειται λοιπόν περί πανάρχαιου θεσμού σύμφωνα με τον οποίον η προσφορά προίκας ανάγεται στο θεσμό του γάμου με σύμβαση αγοραπωλησίας, όπου αντικείμενο της σύμβασης ήταν η γυναίκα και το τίμημα η προίκα.
Στο Ρωμαϊκό Δίκαιο κύριος σκοπός της προίκας ήταν η ανακούφιση των ανδρών από τα βάρη του γάμου. Το ποσόν οριζόταν ανάλογα με την κοινωνική θέση των συμβαλλομένων στο ορογαμιαίο συμβόλαιο, το οποίο μπορούσε εκ των προτέρων να καθορίζει ποια θα είναι η τύχη της προίκας σε περίπτωση διάλυσης του γάμου.
Στα χρόνια των βυζαντινών προίκα έδιναν και οι δύο οικογένειες στους μελλόνυμφους. Ο πατέρας του γαμπρού έδινε προίκα στη νύφη και ο πατέρας της νύφης έδινα «αντιπροίκιον» στον γαμπρό.
Νεότερα χρόνια
Στα νεότερα χρόνια και μετά την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Τούρκου, οι βασιλείς και οι κυβερνώντες προσπάθησαν με κάθε τρόπο να φέρουν «νέα Ευρωπαϊκά ήθη» στους «απολίτιστους» Έλληνες. Ο Όθωνας είχε φέρει μαζί του Βαυαρούς αξιωματούχους προκειμένου να εκπολιτίσουν τους υπηκόους του. Όμως γρήγορα ήρθαν σε ρήξη με τους Έλληνες και ακολούθησε η έξωση του Όθωνα. Τον διαδέχθηκε ο Δανός πρίγκηπας Γεώργιος Γλύξμποργκ. Στην κυβέρνηση εναλλάσσονταν ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Θεόδωρος Δελιγιάννης.
Η Ελλάδα πλέον αρχίζει να αναπτύσσεται. Έργα γίνονται παντού και στην πρωτεύουσα και στην επαρχία, όπως ύδρευση, εξηλεκτρισμός, οδικό δίκτυο, σιδηρόδρομοι, βιομηχανική ανάπτυξη, εκσυγχρονισμός. Όμως παρ'όλη την πρόοδο που σημείωνε η Ελληνική κοινωνία, μία μεγάλη κατηγορία πολιτών, ο γυναικείος πληθυσμός παρέμεινε στο περιθώριο. Οι γυναίκες βίωναν το φυλετικό διαχωρισμό που επέβαλλαν τα ήθη της εποχής. Όλες μα όλες ζούνε με ένα όνειρο, το γάμο, που θα τις απελευθέρωνε από τον εγκλεισμό τους στο σπίτι και θα τις έδινε μια θέση στον ήλιο.
Μια από τις κύριες προϋποθέσεις για να κάνεις μια κοπέλα ένα καλό γάμο ήταν και η προίκα. Οι άλλες όπως η καλή συμπεριφορά, η γνώση της οικιακής οικονομίας, η υποταγή στον άντρα, ερχόντουσαν πολλές φορές σε δεύτερη μοίρα.
Αλίμονον στην κοπέλα που δεν είχε προίκα από την οικογένειά της. Γαμπροί δεν εμφανίζονταν, η κοπέλα μαράζωνε ή παντρευόταν κανέναν πολύ μεγαλύτερο της για να «μη μείνει στο ράφι». Έτσι λοιπόν ξεκινούσαν οι προφορικές συζητήσεις των δύο οικογενειών κι αν τα έβρισκαν στις συμφωνίες κατέληγαν στο συμβολαιογράφο, να επιβεβαιώσει και επίσημα το προικοσύμφωνο.
Προικοσύμφωνα του Αυλωναρίου
Παραθέτω τρία προικοσύμφωνα, δύο από Αυλωνάρι και ένα από την Οκτωνιά χαρακτηριστικά των ηθών και εθίμων αλλά και της αντίληψης περί γάμου της εποχής των, για να τα συγκρίνετε με τις απόψεις των δικών μας χρόνων. Πιστεύω ότι οι διαφορές είναι ελάχιστες.
Προικοσύμφωνο δρχ.15.000
Εν Αυλωναρίω και εν τη οικία και κατοικία του Γεωργίου κ. Βελλησαρίδου {......} την δεκάτην τρίτην Σεπτεμβρίου του χιλιοστού εννιακοσιοστού δευτέρου έτους (1902) ημέραν Παρασκευήν, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Κονιστρίων Αριστείδου Ν. Ζάκη και μαρτύρων Νικολάου Ευστρ. Διονέλλη ιατρού και Νικολάου κ. Γκιζελή σιδηρουργού κατοίκων αμφοτέρων Αυλωναρίου {.....}.
Ενεφανίσθησαν αφ' ενός ο Γεώργιος Κων/νος Βελησσαρίδης κτηματίας κάτοικος Αυλωναρίου και αφ' ετέρου ο Νικόλαος Γ. Μόλαρης κτηματίας και η σύζυγός του Σοφία το γένος Γεωργίου Κ. Βελησσαρίδη εις τα του οίκου ασχολούμενη {........} και ωμολόγησαν τα εξής :
O μεν τούτος Γεώργιος Κ. Βελησσαρίδης ότι προς πέντε περίπου ετών υπάνδρευσε την ανωτέρω θυγατέρα του Σοφίαν κατά τους θείους και Αποστολικούς κανόνες της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας εις πρώτον νόμιμον γάμον μετά των ανωτέρω Νικόλαον Γ. Μόλαρη και παρέλειψε να συντάξει το απαιτούμενο συμβόλαιον προικοδοσίας προς τον γαμβρόν του τούτων υπέρ της θυγατρός του και σύζυγον αυτού Σοφίας, σήμερον δε εκουσίως εζήτησε την σύναξιν του παρόντος προκοσυμφώνου και ομολογεί ότι προικίζει τον ειρημένον γαμβρόν του Νικολάου Γ. Μόλαρη την εξής ακίνητον και κινητήν αυτού περιουσίαν, ήτο δίδες ως προίκα εις αυτόν τα εξής ακίνητα κτήματά του.
1.Εάν αγρόν....... κείμενον εις την θέσιν Κουρβουνέϊκα {......}
2....3....4.
23.Το κατά την επιτόπιον συνήθειαν και κοινώς λεγόμενον νυμφοστήλιον απαρτιζόμενον εκ ρουχικών ανδρικών και γυναικείων, στρωμμάτων, εφαπλωμάτων, χαλκίνων σκευών, μαγειρικής, κοισελών, οινοδοχείων και λοιπών επιστήλων όπως επίσης προικίζει εις αυτόν υπέρ της θυγατρός και όπερ παρέλαβεν από της ημέρας του γάμου των και κατέχει έκτοτε.
24.Μία φορβίδα μεγάλης ηλικίας μετρίου αναστήματος και χρώματος κοκκίνου....{.....}
...Ο Νικόλαος Γ. Μόλαρης και η συζυγός του Σοφία ευχαρίστως αποδέχονται τα ως ανωτέρω προικοδότην πεθερόν και πατέρα των και παρέλαβον εις την κατοχήν νομήν κυριότητά του από σήμερον άπασαν την προικισθείσαν αυτοίς περιουσίαν {....}
Προικοσύμφωνον δρχ. 3.200
Εν χωρίω Οκτωνιά και εν τη οικία ως κατοικία τον Κυριάκον Νικ. Μπαρόλα {....} την εικοστήν εβδόμην (27) του μηνός Απριλίου του χιλιοστού εννεακοσιοστού δεκάτου ενάτου (1919) έτους.... ημέραν Σάββατον, ενώπιον εμού του Συμβολαιογράφου Αυλώνος Αριστείδου Αρ. Ζησίου κατοικούντος και εδρεύοντος εν Αυλωναρίω, παρουσία και των μαρτύρων Ιωάννου Ν. Πολύχρονου και Αναστασίου Κ. Παπασαλή γεωργών αμφοτέρων και κατοίκων Οκτωνιάς {....}
Ενεφανίσθησαν οι επίσης γνωστοί προς εμέ και τους μάρτυρας και μη εξαιρετέοι, αφ' ενός ο Κυριάκος Νικ. Μπαρόλας γεωργός κάτοικος Οκτωνιάς και αφ' ετέρου ο Γεώργιος Στυλ. Λαγός γεωργός επίσης, κάτοικος του χωρίου Κόσκινα του τέως Δήμου Ζαμυνέων και εκ τρίτου η Μαριγώ Κυριάκου Ν. Μπαρόλα εις τα του οίκου ασχολουμένη κάτοικος Οκτωνιάς και συνωμολόγησαν τα εξής :
Ότι ο πρώτος τούτων Κυριάκος Νικ. Μπαρόλας προκειμένου να έρθη εις γάμον κοινωνίαν η εκ τρίτου συμβαλλομένη θυγάτηρ του Μαριγώ μετά του δευτέρου συμβαλλομένου Γεωργίου Στ. Λαγού, τελεσθησομένου του γάμου αύριον κατά τους θείους και ιερούς κανόνας της Ορθοδόξου Ανατολικής ημών εκκλησίας, συνιστάς εκουσίως και ευχαρίστως προς τον μελλγαμβρόν του και υπέρ της μελλονύμφου θυγατρός της Μαριγώς, ως προίκα :
Αον δραχμάς μετρητάς τρεις χιλιάδες (αρ.3.000) εκ των οποίων δραχμάς μεν χιλίας πεντακοσίας (αρ.1500) έλαβον ο προικολήπτης σήμερον ενώπιόν μου και των μαρτύρων εκ μετρητά, τας δε υπολοίπους δραχμάς χιλίας πεντακοσίας (αρ.1.500) θέλει λάβει ο προικολήπτης εις προθεσμίαν ενός έτους από σήμερον άνευ τόκου {.....}
Βον Το κατά την επιτόπιον συνήθειαν συμφοστήλιον απαρτιζόμενον εκ ρουχικών, ανδρικών και γυναικείων στρευμάτων, εφαπλωμάτων, χαλκίνων σκευών και λοιπών εκτιμηθέντων υπό των συμβαλλομένων δια την επιβολήν του τέλους χαρτοσήμου εις δραχμάς διακοσίας (αρ.200) {....}.
Ο δε μελλογαμβρός Γεώργιος Στυλ. Λαγός εδέχθη ευχαρίστως την δεδομένην αυτώ προίκα και υπόσχεται να τελέση τους γάμους του μετά της Μαριγώς Κυριάκου Νικολ. Μπαρόλα. Η δε μελλόνυμφος Μαριγώ Κυριάκου Νικ. Μπαρόλα, εδήλωσαν ότι συναινεί εις πάντα τ' ανωτέρω {...}.
Αριθ. 245
διακοσιοστός τεσσαρακοστός πέμπτος
Προικοσύμφωνον δρχ. 15.000
Εν Αυλωναρίω και εν τω οικία και κατοικία του Γεωργ. Κ. Βελησσαρίδου ......... αυτός του Αυλωναρίου ευθακρός σύνταξιν του παρόντος κληθείς μετέβων σήμερον την δεκάτην τρίτην Σεπτεμβρίο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου